طالب و زهره

                  طالب و زهره

افسانه ها ، داستانها و منظومه ها یی که از دیر باز و از گذشتگان ما به ما به ارث رسیده است .قسمتی از زیبائیهائی است که در هر منطقه وجود دارد ،که از طریق شعر و یا نثر نسل به نسل و از سینه به سینه تا به اینک توسط قدیمی ترها روایت شده است بدست ما رسیده است .در روستاهای مازندران ، خصوصأدر شب نشینی ها ( شوو نیشت ) سنتی و یا هنگام کار در مزارع شالیزاری ،مثنوی هائی را زمزمه می کنند که بر لوح دلشان حک شده است که از دیر باز به آنها رسیده است .

میتوان یکی از قدیمی ترین منظومه های مازندران ، مثنوی محلی طالبا را نام برد.

محمد آملی متخلص به طالب آملی که به ملک الشعرا طالب آملی شهره است .طالب آملی یکی از شاعران و گویندگان بنام قرن یازدهم  هجری قمری و از ارکان اربعه شعر سبک هندی است .محمد آملی مشهور به طالب آملی در سال 994 هجری در آمل متولد شده و در سال 1036 هجری در هند بدرود حیات گفت،که مقبره و مزار او در شهر فتح پور سیکری در شمال هند در جوار مقبره و مزار دوست بزرگوارش اعتماد الدوله تهرانی صدر اعظم مشهور هند قرار دارد .

طالب آملی در هند بر اوج رفیع قله شعر دست یافت و به مقام ملک الشعرای در دربار ارتقاء یافت و در حدود سن 42 سالگی در اوج شرف و بزرگی و اعتبار در گذشت .

داستان عشق و دلدادگی طالب آملی و مهاجرتش به هند ، عرصه زمان و مکان را در نوردید ،و به یکی از داستانها و منظومه های ماندگار در گستره فرهنگ و ادب مازندران تبدیل شده است .

مثنوی طالب و زهره ( طالبا ) داستان عشق و دلدادگی او به دختری بنام زهره بود که از دوران کودکی در مدرسه و مکتب همکلاسی و هم مکتبی او بود .اما ثروت و شهرت خانوادگی طالب نتوانست ،خاندان طالب را راضی به ازدواج آنان کند .البته در این بین بی مهری نامادری طالب و نامادری زهره نیز بی اثر نبود .

ماجرای داستان :

در سال 994 هجری قمری شخصی در آمل زندگی میکرد بنام عبدالله که فقط یک پسر داشت که محمد نامیده می شد.که در همان دوران کودکی نشانه هائی از هوش و ذکاوت و فراست و دانائی در محمد مشهود بود .

محمد دوران کودکی را می گذراند که مادر و حامی اش بدرورد حیات گفت و پدر محمد برای بار دوم ازدواج کرد .محمد را به مکتب فرستادند تا تحصیل نماید ،محمد را نزد ملا که کربلائی قربان نام داشت جهت کسب علم و دانش روانه کردند .ملا قربان در مکتب خانه از شعر و حکمت گرفته تا هندسه و سیاق و عروض درس میداد.و از آنجاکه محمد کودکی تیز هوش و با ذکاوت بود  دروس   ملا قربان را خوب به گوش و هوش میگرفت ،لذا از همان کودکی محمد معروف شد به ملا طالبا که در لفظ عامه مازندران ملا طالبا یعنی طالب درس خوانده.

در همان مکتب خانه که محمد درس می خواند دختری بود بنام زهره که از پدری چلاوی ( چلاو ییلاقی است در نزدیکی آمل )و مادری آملی زاده شده بود که در شهر آمل زندگی میکردند .به روایتی نشانی منزل زهره در حوالی محله پائین بازار کنونی آمل است.

ملا قربان علاوه بر درس دادن در مکتب خانه به کارهای دیگری چون روضه خوانی و تلاوت قران در مراسم دفن میت نیز اشتغال داشت و از این رهگذر مختصر در آمدی هم داشت .و از این بابت جهت اینگونه مراسم مکتب خانه را رها میکرد و به دست فراش می سپرد .هنگامی که ملا قربان می رفت زهره می آمدو در کنار محمد می نشست ،در آن دوران پسر و دختر با هم در مکتب خانه درس می خواندند.به سبب در کنار هم نشستن طالب و زهره بین این دو نفر مهر و عطوفتی خاص قوت گرفت .و این دو شروع به نامه نگاری و کتابت و محبت های نوشتاری کردند .لازم است توضیح داده شود که در آن دوران سن ازدواج و عشق و عاشقی پائین بوده ، بدین سبب طالب و زهره عاشق و معشوق و دلداده هم شدند.

بلحاظ همسایگی و مسافت کم ما بین منزل طالب و زهره ارتباط این دو دلداده روز بروز بیشتر و بیشتر می شد و آتش عشق هر روز بیشتر از روزپیش شعله ور میشد ،که رفته رفته داستان عاشقی و دلدادگی طالب و زهره همه گیر و نقل محافل ومجالس گردید.

ادامه دارد     

ضرب المثل های مازندرانی 6

       تغزیه دله کرک نواش

برگردان به فارسی :مرغ داخل معرکه تعزیه نباش و یا مثل مرغی در معرکه تعزیه وارد نشو

مفهوم کنائی : کنایه از آن دارد که در کارهائیکهبه تو مربوط نیست و یا حضور فیزیکی و گفتاری برای تو مناسب نیست وارد نشو

 دله (deleh) درون - داخل  **  کرک (kerk)  مرغ **

  نواش (nevaash) نباش

        چوو ره گیرنه ،دزده بامشی فرار کنه

برگردان به فارسی :تا چوب را می گیری گربه دزده فرار می کنه

مفهوم کنائی :به این اشاره دارد که کسی خطائی و گناهی انجام داده است در گریز و فرار و ناآرامی بسر می برد و گاهی هم بر حسب همان گناه و خطا وبی قراری جرم و گناه خود را ثابت میکند.

چوو (choo) چوب**  گیرنه (geerneh) میگیرد**

بامشی (baameshee)  گربه 

      حرف قیمت دارنه

برگردان به فارسی :حرفها دارای ارزش و بها هستند.

مفهوم کنائی : ارزش و قدر و منزلت و گوهر هر حرف را باید دانست تا بر سر هر بازار بی مقداری آن را چوب حراج نزد . و هر سخنی را باید جای خودش بر زبان آورد.

دارنه (daarneh) دارد

      خدا بیامرزه مرده ره ،کفن دکرده زنه ره

برگردان به فارسی :خدا بیامرزد و رحمت کند فوت شده و متوفی را که کفن پوشانید آدم زنده را

مفهوم کنائی :کنایه از این دارد که به سبب فوت شدن کسی ، شاید بسیاری از نزدیکان به واسطه ارث بردن ار ماترک متوفی و یا دیه و یا......به نان و نوائی می رسند.

بیامرزه (beeyamrzeh) بیامرزد -رحمت کند

  زنه (zenneh) زنده  **دکرده (daakerdeh) پوشانیدن **

       خمیر  شل  بوو  ، لاک  هم  اوو  پس  دنه

برگردان به فارسی : هنگامی که خمیر نان شل شود ،ظرف خمیر گیری هم آب پس می دهد .

مفهوم کنائی :کنایه از بد بیاری پشت بد بیاری دارد.

بوو(baavoo) بشود** لاک(laak)در مازندران ظرف خمیر گیری چوبی را گویند

دنه(denh) می دهد**اوو(oo) آب

ضرب المثل های مازندرانی 5

اش دس هلی جه نرسنه گنه ترشه

برگردان به فارسی :   دست خرس به آلوچه  نمی رسد میگوید آلوچه ترش است.

مفهوم کنائی :زمانی بکار می رود که کسی نمی تواند کاری را به انجام برساند ، بهانه تراشی می کند.

اش (aash ) خرس  ،،    هلی (haalee)  آلوچه                                                                                                                                                                               گنه (geneh)  میگوید  ،،              

نرسنه (naareseneh)نمی رسد،،    دس (daas)  دست

شوو سیوو ،گوو سیوو

برگردان به فارسی : شب سیاه است و گاو هم سیاه

مفهوم کنایی : هنگامی بکار می رود که در مواقع خاص کسی متوجه عیب هایش نشوند.

شوو (shoo) شب        سیوو (seeu) سیاه         گوو (goo) گاو

عروس سما بلد نییه ،گنه بنه تپه چاله دارنه

برگردان به فارسی : عروس رقصیدن بلد نیست میگوید زمین ناهموار است و پستی و بلندی دارد.

مفهوم کنائی : هنگامی بکار می رود که فرد قصد بهانه های بی مورد را دارد. و از زیر بار آن کار شانه خالی کند.

سما (semaa) نوعی  رقصیدن محلی مازندرانی  ،،   

بنه(beneh) زمین -کف جائی ،،     دارنه (daarneh) دارد

نییه (neeyeh) نیست         گنه (geneh) میگوید

گت مووس ،گت شلوار خوانه

برگردان به فارسی : باسن بزرگ شلوار بزرگ هم می خواهد

مفهوم کنائی : بدین معنا که هر که بامش بیش برفش بیشتر

  گت (gaat) بزرگ   ،،  مووس (moos) باسن - کپل  ،،                                                                                                                                                  خوانه (khaaneh) می خواهد

پر کنگ شلوار خشتک ناینه ،وچه باد کنه

برگردان به فارسی : شلوار پدر کهنه و پاره و مندرس است ولی بچه اش افاده دارد و تکبر میکند.

مفهوم کنائی :کاربردش هنگامی است که فرزندی که پدرش فقیر و تهیدست باشد ولی او با فیس و افاده باشد و به دیگران تکبر می کند.

پر (per) پدر   ،،  کنگ شلوار(keng) شلوار به پا داشتن    ،،                                                                                                                                                     ناینه (naayneh) ندارد

وچه (vaacheh) بچه - فرزند

بپته خربزه ، نصیب شال بوونه

برگردان به فارسی : خربزه رسیده نصیب شغال می شود.

مفهوم کنائی : بدین معنا و مفهوم که چیزهای خوب نصیب کسی می شود که لیاقتش را ندارد .

بپته (baapeteh) رسیده - پخته شده،،  شال (shaal) شغال                                                                                                                                             بوونه (booneh) میشود

اش ره کشمه ،پلنگ دار دمه

برگردان به فارسی :  خرس را می کشم و پلنگ را می تارانم به روی درخت.

مفهوم کنائی : زمانی بکار می رود که کسی شاخ و شانه تو خالی می کشد.

اش (aash)خرس ،، کشمه (keshemeh) می کشم -کشتن ،،                                                                                                                                              دار (daar) درخت

دمه (demeh) می دهم-میفرستم بالای درخت     

اش ره ورف روز کشننه

برگردان به فارسی : خرس را در روز برفی شکار می کنند و می کشند.

مفهوم کنائی : بدین معنا که هر کاری تابع زمان و مکان خویش است.

اش (aash) خرس  ،،  ورف (vaarf) برف ،،                                                                                                                                                                           کشننه (kesheneneh) می کشند-کشتن

اسب با بار گووم بوونه

برگردان به فارسی : مکانی که اسب با بارش گم می شود.

مفهوم کنایی :در مورد آدمهای بی نظم و ترتیب و اهل ریخت و پاش کار برد دارد.

گووم (goom) گم شدن ،،     بوونه (booneh) می شود

کنوو  ره موندنه

برگردان به فارسی : مانند و شبیه زالو است.

مفهوم کنایی : در مورد افراد نزول خوار بکار میرود که شیره جان مردم را می مکند.

کنوو (kaanoo) زالو  ،،     موندنه  (moondeneh) شبیه -مانند

شال مرگی کنه

برگردان به فارسی :شغال خود را به مردن می زند.

مفهوم کنایی :هنگامی بکار میرود که کسی از روی مکر و نیرنگ خود را بی گناه و ساده و مظلوم نشان دهد و از زیر باز خواست فرار کند .

شال (shaal) شغال  ،،  مرگی (maargee) خود را به مردن زدن                                                                                                                                               کنه (ken neh)میزند

اسب ره  روو  هادی ،پالون دله کمل ره خرنه

برگردان به فارسی : اگر به اسب زیادی برسی کاه و کلش داخل پالان را هم می خورد .

مفهوم کنایی : توجه و التفات بیش از حد به شخصی که ظرفیت و توان محبت زیادی را ندارد سبب می شود که دست بکاری بزند که از حد او خارج است.

روو (roo)توجه زیادی ،،    هادی (hadee) دادن                                                                                                                                                                             دله (deleh)داخل  -درون

کمل (kaamel) کاه شالی برنج ،،   خرنه (kherneh) می خورد

بامشی ره خله کنجی بدی ،چنگلی زنه

برگردان به فارسی :اگر گربه را در تنگنا قرار دهی به تو زخم می زند و چنگول به سر و صورتت می کشد.

مفهوم کنایی : بدین مفهوم که وقتی به کسی بیش از حد فشار وارد کنی از کوره در می رود و به تو و دیگران آسیب می رساند و مقابل تو می ایستد.

بامشی (baamshee) گربه،،  خله (khaaleh)خیلی - زیاد                  

بدی (bedee)قرار دادن  ،،   چنگلی (chaanglee)پنجه - چنگول           

کنجی (kenjee) گوشه - ،، زنه(zaaneh)میزند

اسب دارنی نال کنی ، خر چه شه دس جلو یارنه

برگردان به فارسی :داری نعل به دست و پای اسب می زنی چرا الاغ دستش را برای نعل کردن جلو می آورد.

مفهوم کنایی :در مورد دخالتهای انسانهای سبک سر و کم ظرفیت در کاری که به آنها ارتباط ندارد.

دارنی (daarnee) می خواهی  ،،   نال (naal) نعل سم چهار پایان                                                                                                                                       کنی (kennee)بکنی  ،،                                                                   یارنه (yaarneh)می آورد

شه (sheh)خودش - ،،            دس (daas)دست            

اگه لله زن بووئی ،افتوبه لیله ره صدا یارنی

برگردان به فارسی : اگر نوازنده نی باشی ،می توانی لوله آفتابه را هم به صدا در بیاوری و بنوازی .

مفهوم کنایی : اگر توانایی و قابلیت کاری که در تخصص توست را دارا باشی ، با خلاقیت کارهای سخت را می توانی انجام دهی.

لله زن (laleh zaan)نوازنده نی محلی مازندرانی                                                                                                                                                                     بووئی  (booee)باشی

افتوبه (aaftoobeh)آفتابه ،،                                                                    لیله (lileh)لوله                                                                                                                                                                         یارنی (yaarnee)می آوری

آثار باستانی تبرستان : برج رسکت ساری

برج رسکت ساری ،برج آرامگاهی سلجوقی با معماری خاص و ویژه

برج رسکت ساری آرامگاه یکی از شهریاران آل باوند معاصر دوره سلجوقیان است.این برج باقیمانده از فنون خاص و ویژه معماری ایرانی ، بگونه ائی در شیب تند کوهی سنگی بنا شده که تعجب همگان را بر می انگیزد .

معماران این برج با استفاده از تراشیدن سنگهای کوه حفره ائی سنگی بوجود آوردند تا بتوانند سکوی آجری را در داخل آن بنا کنند .

برج مدور رسکت دارای ارتفاعی 18 متری است و محیط آن در پائین حدودأ به مقدار 15 متر است .سقف این برج مخروطی است که قطر قسمت داخل آن حدود 57 متر است .لب برج با ردیف های مضاعفی  مقرنس های آجری مزین و به نقوش گچبری تزئین شده است .در پائین این مقرنس ها کتیبه ای با شکوه  به خط کوفی به کمک گچبری نقش شده است .که متأسفانه دو سوم آن از بین رفته است .

حروف کتیبه به رنگ سفید بر زمینه ائی به رنگ آبی جلوه نمائی می کند.در کنار این نوشته کوفی کتیبه ائی  هم به خط پهلوی ساسانی وجود دارد .که البته بسیار آسیب دیده است .

دسترسی به روستای رسکت از طریق جاده ساری  -پائین هولار -فریم -مقدور است.

                                                                                                                       ( بت غم )

سازهای بومی ومخصوص تبرستان

دوسر کوتن

این ساز کوبه ائی در واقع نوعی نقاره کوچک است که از دو کاسه کوچک و بزرگ و دو قطعه پوست حیوان تشکیل شده است .ساز کوبه ائی از نوع یک طرفه و بدنه اش فلزی است و با دو عدد چوب همانند درام  نواخته می شود . در تبرستان به ان دوسر کوتن(Dosar kooten )  می گویند این ساز همراهی کننده سرنا و گاه با نی محلی مازندرانی یعنی لله وا است .   

لله وا

ساز بادی بدون زبانه و مختص مازندران در شمال ایران است .صدائی بسیار خاص دارد و به همین دلیل شنیدن صدایش ،همواره  فرهنگ موسیقیائی مازندران را تصویر میکند .از جنس گیاه نی ساخته میشود و صدایش شفاف است .و استاد حسین طیبی شاخص ترین نوازنده این ساز است .

لله وا سر شناس ترین و در دست رس ترین ساز مازندرانی است که نوعی نی چوپانی است .نوع نواختن و صدا دهی این ساز تفاوتهای اساسی با نی سنتی دارد .این ساز دارای هفت بند و چهار سوراخ در رو ، و یک سوراخ در زیر با فاصله های معین است .دامنه صدا دهی آن از نت  Do تا نت la  در گردش است . یک سر لله وا روی دو لب قرار گرفته و به نحو ویژه ائی با فشار باد و بازی هنر مندانه انگشتان روی پرده ها ( سوراخ ها ) نواخته می شود .از ویژه گیهای این ساز یعنی لله وا اینست که از شروع نواختن لله وا تا پایان یک آهنگ از روی لب برداشته نمی شود .با شیوه ائی مخصوص صدایش قطع نمی شود .نحوه نفس کشیدن نوازنده لله وا بگونه ائی است که همزمان نواختن عمل نفس گیری انجام می شود .که اصطلاحأ در نزد نوازنده ها ی لله وا به نفس خوردن شهرت دارد .

این ساز را معمولأدر شب نشینی ها ( شو نیشت ) زمستانی و شب نشینی های قبل از عروسی به تنهائی و یا در جواب آواز و توری تبری خوانی ، ترانه مازندرانی می نوازند.

ساز دیگر مازندران غرنه است

غرنه ساز مازندرانی از جنس نی است ،باریکتر و کوتاه تر از لله وا است . و شامل سری ، بدنه ،شاخ گاو ..که در جشنهای میدانی ومحافل عروسی نواخته می شود .

تشت لگن ، یا تشت لاک

این ساز معمولأ توسط یک یا دو نفر از بانوان در مجالس عروسی در روستاها نواخته می شود .که برای صدا دهی بهتر و بیشتر از یک یا دو ظرف برنجی  و یا زیر دستی  برنجی در لگن  یا تشت مسی اجرا می شود .

                                                                                           ( بت غم )