منظومه هوجبر سلطون

                                                                                                                                       منظومه هژبر سلطون

منظومه هژبر سلطون : هوجبر نومه یا هوجبر سلطون از روایاتی شعر گونه بر گرفته از حادثه تاریخی است که در شمال ایران یعنی در تبرستان  رخ داده است.

هژبر یکی از افراد شجاع ، دلیر ،و آزادی خواه و ظلم ستیز منطقه سواد کوه بوده که به مخالفت با رضا شاه و نیروهایش  پرداخت و سر انجام به گونه ائی نا جوانمردانه توسط نیروهای رضا شاه به قتل رسید .

منظومه هژبر سلطون ،منظومه حماسی تاریخی و واقعی است ،که از این واقعیت تاریخی مردم مازندران آنگونه که مورد پسندشان بوده در مناطق مختلف مازندران و تبرستان آنرا بازسازی کرده و اشعاری را سروده اندکه ابیاتی ازآن را در زیر  می آوریم.  این منظومه گزارش تاریخی صرف و محض نیست بلکه یک واقعیت تاریخی است .منظومه هزبر سلطون در تقسیم بندی سرودها در رده سرودها و منظومه حماسی قرار میگیرد.

سرایندگان این منظومه  آنگونه که مایل بوده و خواسته اند این حماسه را بازسازی کرده اند .مطابق آرمانها و آرزویشان با دستمایه قرار دادن رویدادهای واقعی به سرودن و بازسازی آن اقدام کرده اند .

این حماسه و منظومه بازتاب و واکنشی از خواسته ها و آمال جامعه و قومی است که در دست یافتن به آرمانهایشان ناکام مانده اند .منظومه حماسی هژبر سلطون قالبی خاص و مخصوص به خود دارد که هر مصرع آن یک بیت دارد.سرایندگان این منظومه حماسی از عوام بوده اند و بنابراین فقط ،با ذوق و سلیقه و استعداد ذاتی و خدائی شان این اشعار را سروده اند .و زیاد به وزن و قافیه توجهی نداشته اند.چهره هژبر سلطون در باورهای مردم مازندران :

شخصیت هژبر یا همان اسدالله خان باوند در نظر مردم مازندران شخصیتی محبوب و دوست داشتنی ومؤمن به حق ، دلسوز ، حامی مظلومان ،شجاع و ماهر در تیر اندازی و........است .ابیاتی از منظومه هژبر سلطون : 

نیشت بیمه خنه و بی گمون                                                                         سه تا شیر وچه دارنه امیر تامون

سهم الممالک و رئیس قشون                                                                    سیف الله خان سرتبپ شیرین زبون

برو چشمه سر ناهار خارون                                                                          خور بیمو از سوی قشون

چه خور دارنی هژبر سلطون                                                                       سراغ خرنوا  بیمو   یزدون

گنه دستگیر هاکنیم هژبر سلطون                                                                این گپ ره بشنوسه هژبر سلطون

صدا هاکرده ، ای خواخر گلون                                                                  دوشتره ره دکن قند و چائی و نون

امشوعقیده ام هسه شبیخون                                                                 ماه سو جا بیمو کنار قشون

نشون هاکرده چادر یزدون                                                                          یزدون ره بورده تا شه خنه میون

بورده خدمت امیر اکرم نوم                                                                        امیر بهوته شما نکوشین یزدون پهلوون

تیر خالی هاکنین سمت بیابون                                                                    هژبر راهی بهییه سمت مازرون

پلی هاکرده سر خل نسوم                                                                             سنگر بهیته وه برار میون

اون روز بجنگسه روز تا نماشون                                                              اون همه قشون ره هاکرده داغون

راه دکته هژبر سمت مازرون                                                                      خرابه تلار وونه دم زنون

                                             و........ بیت آخر

نماشون سر نم نم بارون                                                                          بهشهر خرابه هژبر بهییه تیر بارون

                                         ( بت غم )

ضرب المثل های مازندرانی 4

31 -  بِز رِه غَمِ  جوُنه ، قَصاب رِه غَم پی

برگردان به فارسی : بز غصه جانش را می خورد ، قصاب غصه چربی گوشت بز را

مفهوم کنایی : به این نکته اشاره دارد که هر کس به منفعت خویش می نگرد .

32 -   بِز بِز رهِ اِشِنهِ ،  پَلِم خِرنهِ

برگردان به فرسی : بز به بز دیگر نگاه میکند و گیاهی را می خورد که ضرر دارد .

مفهوم کنایی : کنایه از تقلید کردان دارد و آنهم از نوع کور کورانه اش

اشنه (eshen h) نگاه می کند          پلم (paalem)  نوعی گیاه خودرو که فقط در مازندران می روید        خورنه (khornh)می خورد

33 -    بوُردِه اَبروُ بَهیرِه ،بَزوُئِه چِش رِه کوُر هاکِردِه

برگردان به فارسی :رفت ابر را بگیرد زد چشمش را هم کور کرد.

مفهوم کنایی :کنایه از این دارد که کسی بخواهد نقصی را بر طرف کند اما بیشتر خرابی ببار می آورد .

بهیره (bahireh  )گرفتن -گرفتن چیزی       بزوئه (bazooe )زدن -در جملات مختلف معانی مختلفی دارد مثلأ یارو  ره بزوئه یعنی سرش کلاه گذاشت و یا یارو  ره بیته بزوئه یعنی کتکش زد و.....                    چش (chesh)  چشم          کور   هاکرده (koor  hakerdh)نابینا کردن چشم

بورده (boordh)رفت - هم رفتن از جایی به جای دیگر معنی میدهد .و هم قصد انجام کاری راداشتن

    34 - پِشیل کَدخِدا بَهییِه

برگردان به فارسی :آبدزدک شالی زار وقتی که کدخدا شد.

مفهوم کنایی : بدین معنا که فردی بی لیاقت و بی تجربه را به پست مهمی بگمارند بکار می رود.

پشیل (peshil)آبدزدک شالیزار            بهییه(bahiyeh) شد

35 -     تیمِ جار خِس هَمِه شوُ پادِشاه رِه خوُ وینِه

برگردان به فارسی : کسی که همه شب کنار خزانه شالی می خوابد ، خواب پادشاهی می بیند.

مفهوم کنایی : برای کسانی بکار میرود که با داشتن مال اندک آرزوهای بزرگ در سر می پروراند.

تیم جار(teem  e  jaar)خزانه شالی         خس (khes)خوابیدن         خوو (khoo)خواب       وینه (veen nh)دیدن        شوو (shoo) شب

36 -     تا تِه دار داینه ولَیک ، تِه سِلام داینِه عَلِیک

برگردان به فارسی : تا زمانیکه درخت تو برگ و میوه دارد به سلام تو جواب میدهند .

مفهوم کنایی : هنگامی بکار میرود که کسی ثروت دارد و صاحب  مال و منال است به او احترام می گذارند.

دار (daar) درخت                داینه (daaynh)دارد        ولیک (vaaleek)نوعی میوه جنگلی شمال ایران که به رنگ سیاه است و در شمال خواهان زیاد دارد.                                    ته (teh)تو

37 -    خِنِه دِلِه گَزنا ، بیرون اَمزِنا

برگردان به فارسی :داخل خانه و منزل خشن مانند گزنه و بیرون از خانه خندان و لطیف مثل گیشنیز.

مفهوم کنایی : کنایه از آن دارد و برای فردی بکار میرود که ظاهر و باطنش یکی نباشد.

خنه (kheneh)خانه - منزل           دله (deleh)داخل - درون         گزنا (gaazna) گزنه         امزنا (aamzena) گیشنیز

38 -     کَمِل دَکِردِه بَبرِ

برگردان به فارسی  : یعنی ببر مرده ائی را که در پوستش کاه کرده باشند.

مفهوم کنایی : کنایه از ببر پوشالی ، برای افرادی که بظاهر نیرومند و شجاعند ولی در باطن کم رو ترسو هستند بکار میرود.

کمل (kaamel) کاه حاصل از برداشت شالی و برنجکاری                        دکرده (daakerdeh)ریختن -

39 -     گِدا خَر بَخرییِه

برگردان به فارسی : آدم فقیر و بی چیز الاغی خرید.

مفهوم کنایی : کنایه از کسی است که داشته هایش را به رخ دیگری می کشد.

بخرییه (baakhereeyeh) خرید - خریدن

40 -     وَ'گ کَوِز رِه دُوش هایتِه

برگردان به فارسی : قورباغه لاک پشت را به پشتش گرفته.

مفهوم کنایی:در مورد فردی کاربرد دارد که کاری را بیش از توانایی خود بر عهده گرفته و از پسش بر نمی آید.

وگ (vaag)قورباغه     کوز (kaavez)لاک پشت      دوش هایته (doosh  haayteh)به پشت سوار کردن -به اصطلاح کول گرفتن

41 -     گِسبِن هَر چِه لاغِر بَوُشِه ،شِه میِ َسَر خِسِنِه

برگردان به فارسی : گوسفند هر چقدر هم که لاغر باشد باز روی پشمش می خوابد.

مفهوم کنایی : در مورد افرادی بکار می رود که با فقر شان می سازند و دست نیاز بسوی کسی دراز نمی کنند .

گسبن  (gesben) گوسفند             بوشه (boosheh) باشد       شه (sheh) خودش -مال خودش        می سر  (mee  e saar ) مو -منظور پشم گوسفند                   خسنه (kheseneh)  می خوابد -خوابیدن

 42 -    کاتی رِه وِنِه پِلِه پِلِه  ، لوُ بُوردِن

برگردان به فارسی : نردبان را باید پله پله بالا رفت.

مفهوم کنایی : پله های ترقی را باید آهسته و پیوسته طی نمود.

کاتی (kaatee) نوعی پله و نردبان است که در مازندران از تنه درخت ساخته می شود .بالا رفتن از آن کار آسانی نیست و نیاز به مهارت دارد.

لو (loo) بالا -البته معانی دیگری هم داردمثل  لبه و....        بوردن (boorden) رفتن

                                                                                                                            ( بت غم )

متن فکاهی به مازندرانی

متن فکاهی به مازندرانی با برگردان به فارسی :

کاشکی  کِلاجی بودم  روی پرتقال دار خِنِه شما  شِه بی خِد  قار قار   می کردم.تهِ برام چوُ کَفتِل میکردی من فرار می کردم می رفتم  بالای  کَمِل کوُفا و  بعدِش تِه  با  رِزین  مِرا می  زَدی  و جِر کَفیدَم و دَر کَشهِ تهِ مِردِمِ .

برگردان به فارسی :

ای کاش کلاغی  بودم که  روی درخت پرتقال خانه شما می نشستم و بی خود و بی جهت قار قار می کردم .  و تو برایم چوب پرت میکردی روی درخت پرتقال و من فرار می کردم و می رفتم بالای کاه شالی برنج و بعد با تیر کمان لاستیکی مرا می  زدی و من  افتادم و در بغل و آغوش  تو  از دنیا رفتم . 

     کلاج (kelaaj)= ; کلاغ                  دار (daar)=درخت                                                                                                                          

شه بی خد (sheh  bee  khd)=بی خود و بی جهت                   چو(choo)=چوب                   

کفتل (kaaf tel)= چوبی است به طول 40 الی 50 سانتیمتر که معمولأ برای  چیدن میوه روی درخت که قابل دسترس نیست پرتاب میکنند . مثل چیدن گردو  ،الوچه ،و.......   

کمل کوفا(kaamel  koofaa)=بعد از برداشت شالی از مزارع، کاه حاصل را می بندند و به صورت مخروطی روی هم میچینند .   

رزین (rezeen)=تیرکمانی است که پسرهای مازندرانی با یک عدد چوب به شکل وی(v) لاتین و لاستیک و یک تکه چرم می سازند و با سنگ های به اندازه یک عدد آلبالو پرتاب میکنند.با این تیرکمان بیشتر بلای جان پرندگان خصوصأ گنجشکها می شوند.

جر کفیدم (jer  kaafeedaam)=افتادم پائین   -                                                                                                                                                                    

    کشه (kaasheh)= بغل ، آغوش  -                                                                           ته مردم (teh  mordaam  )=تو مردم                

دَر  بینج کیسهِ عِشقَت دِنیمی بیش نیستم ، بی وفا مِرِه شِل نَپِج

برگردان به فارسی :    

در کیسه برنج عشق تو نیم دانه ائی بیش نیستم .پس بی  وفا مرا بصورت کته شل و وارفته درست نکن  .

کیسه (keeseh)= گونی های کنفی برنج                                                                                                                                                                                       

    نیم دانه (nim daaneh)=برنجهایی که کوچکتر از دانه های برنج اصلی  باشند. یعنی نصف قد  برنج اصلی                                       

   مره (mereh)= مرا-     شل نپج (shel  naapej) = برنج را بصورت کته شل و وارفته نپختن    

                                                                                                                                              (بت غم )                          

ضرب المثل های مازندرانی 3

19 - اتا اسپیج وسه اتا دواج ره تش نزننه

برگردان به فارسی : برای از بین بردن یک  کک یک لحاف را آتش نمی زنند.

مفهوم کنائی : زمانی بکار می رود که شخصی  یک چیز بزرگ و بارزش را فدای یک چیز کم ارزش و کوچک بکند .

 اسپیج (espij )= کک       دواج (dooaaj)= لحاف          تش (taash)= آتش        وسه (vesseh)= برای      اتا (aatta)= یکی -یک عدد

20 -اتا  گپ زنه  که خر ره خنده گیرنه ، بام شی ره سما

برگردان به فارسی  : حرفی  می زند که الاغ را به خنده می اندازد و گربه را می رقصاند.

مفهوم کنائی :کنایه از آن دارد که بیان حرفهائی که بی ربط و نا مربوطند، و هیچ ارتباطی به هم ندارند.

گپ (gaap)= حرف زدن -صحبت کردن   -      گیرنه (girnh)=میگیرد ،گرفتن  -   بامشی (baam  e  shee)=گربه خانگی

سما (semaa)= رقص محلی مازندرانی

21 -اتا چرن نه گوو باعث وونه که همه سرو تن گوئی بووه

برگردان به فارسی : یک گاو ی که اسهال داردباعث می شود که تمام گاوهای طویله اسهالی شوند .

مفهوم کنائی : کنایه از آن دارد که وجود یک شخص و فرد بد در یک مجموعه سبب منحرف شدن عده ائی از هم قطارانش  می شود.

چرن نه گوو (cheren neh  goo)=گاو اسهالی   -    وونه (voonh)= می شود  -  گووئی (gooee)=مدفوع گاو -   بووه (baaveh)=شدن -بشود

22 -اسب  دوویه پشتی  شه جو  ره  زیاد کنه

برگردان به فارسی :اسب با بیشتر دویدن و کار کردن سهم جوی خود را زیاد می کند .

مفهوم کنائی :بهرمندی بیشتر مستلزم لیاقت وتلاش بیشتر و پشتکار بیشتر است.

دووی(dooyeh)=دویدن -تاختن اسب         شه (sheh)= خودش -برای خودش  .

23 -اماره  گرم  نون پله  اینگنه

برگردان به فارسی :نان گرم در دامن ما می گذارد .

مفهوم کنائی :کنایه از آن دارد که به کسی وعده و وعید دادن و امید واهی به کسی دادن است.

اماره (emaarh)= به ما        پله (pelh)=  دامن               اینگنه(een 'gnnh) =گذاشتن -

24 -آدم عجول  یا چاه  کفنه یا چلوو

برگردان به فارسی :آدم عجول و شتاب کننده در کار  یا در چاه می افتد و یا در چاهک .

مفهوم کنائی :بدین مفهوم است که انسانهائی که در کارهایشان با شتاب و عجولانه رفتار می کنند به مقصد نمی رسند .

کفنه (kaafnh)=  افتادن            چلوو (cheloo)= در مازندران چاهکهائی هستند با عمق دو یا سه متر جهت آب شرب

25 -وشنا ره  خورش نونه  ، خوئن ره بالش

برگردان به فارسی :آدم گرسنه به خورشت اهمیت نمی دهد و آدم خواب آلوده به بالش .

مفهوم کنائی :فردی برای انجام دادن کار ها بهانه های بی مورد می آورد .

وشنا  (veshnaa)= 'گرسنه           نونه(naavenh)= میل ندارد           خوئن (khoowen)= خواب آلوده -

26 -آش که جا دکرد  بووشه همه وره انگووس زنننه

برگردان به فارسی :اگر آش آماده شده و در ظرفی ریخته شود از هر طرف به انگشت میزنند به اصطلاح ناخنک می زنند.

مفهوم کنائی :درمورد  انسانهائی بکار میرود که به دنبال  کارهی آماده هستند .

جا دکرد (jaa  daakerd)= ریخته شده در ظرف            بووشه (boosheh)=شده باشد                انگووس (aangoos)=انگشت دست                                    زنننه(zaan nenh)=می زنند

27 -پیش  دکتی  پشت سر  ره هم هارش

برگردان به فارسی :میگوید که اگر جلو افتادی و از کسی پیشی گرفتی به پشت سرت هم نگاهی بینداز.

مفهوم کنائی :کنایه از آن دارد که اگر به جائی رسیدی گذشته خود را فراموش مکن .

پیش دکتی (peesh  daaketi)=پیشی گرفتی - جلو افتادی                 هارش (haaresh)= نگاه کن

28 -من گمه نره  وه گنه بدوش

برگردان به فارسی :من میگویم نره اون میگه بدوش

مفهوم کنائی :از اینکه حرف کسی را متوجه نمی شودکنایه از یکدندگی و لجاجت دارد .و حرف خود را به کرسی نشاندن

گمه (gmeh)= میگویم             وه (veh)= او - وی               گنه (gneh)= میگوید

29 -همه چی از نازکی  وسینه  ظلم از کلفتی

برگردان به فارسی :همه چیز از نازکی و باریکی پاره می شوند ولی ظلم هر چه بیشتر شود و نمود بیشتری پیدا کند رمینه سقوطش بیشتر فراهم می شود .

مفهوم کنائی :منظور آنست که کاری را آنقدر خارج از عرف و معمول ادامه ندهیم که سر انجام ضررش به خود آدم برسد .

وسینه (vesseeneh)=  پاره می شود 

30 -شاه شاخدار بخاسه  لسک هم راه دکته 

برگردان به فارسی :شاه دعوت کرد از آنهائی که شاخدارند  ،لسک هم راه افتاد که بره.

مفهوم کنائی :  دخالت کردن در کاری که توان انجام آن را ندارد و به او مربوط نمی شود .

لسک (lesaak)=حلزون                     راه دکته (rah  daaketeh) =راه افتاد -راهی شدن                            

ضرب المثل های مازندرانی 3

19 - اَتا اِسپیجِ وِسهِ اَتا دُواج رِه تَش نَزِنِنِه

برگردان به فارسی : برای از بین بردن یک  کک یک لحاف را آتش نمی زنند.

مفهوم کنائی : زمانی بکار می رود که شخصی  یک چیز بزرگ و بارزش را فدای یک چیز کم ارزش و کوچک بکند .

 اسپیج (espij )= کک       دواج (dooaaj)= لحاف          تش (taash)= آتش        وسه (vesseh)= برای      اتا (aatta)= یکی -یک عدد

20 -اَتا  گَپ زَنهِ  کِه خَر رهِ خَنده گیرنه ، بام شی ره سما

برگردان به فارسی  : حرفی  می زند که الاغ را به خنده می اندازد و گربه را می رقصاند.

مفهوم کنائی :کنایه از آن دارد که بیان حرفهائی که بی ربط و نا مربوطند، و هیچ ارتباطی به هم ندارند.

گپ (gaap)= حرف زدن -صحبت کردن         گیرنه (girnh)=میگیرد -گرفتن     بامشی (baam  e  shee)=گربه خانگی

سما (semaa)= رقص محلی مازندرانی

21 -اتا چِرِنِ نه گوو باعِث وونهِ ِکه همه سَرو تَن گوئی بَووِه

برگردان به فارسی : یک گاو ی که اسهال داردباعث می شود که تمام گاوهای طویله اسهالی شوند .

مفهوم کنائی : کنایه از آن دارد که وجود یک شخص و فرد بد در یک مجموعه سبب منحرف شدن عده ائی از هم قطارانش  می شود.

چرن نه گوو (cheren neh  goo)=گاو اسهالی            وونه (voonh)= می شود                 گووئی (gooee)=مدفوع گاو